قرص سورنجان یکی از اشکال دارویی است که بر پایهی عصاره یا ماده مؤثره گیاه سورنجان تولید میشود و بیشترین کاربرد آن در کنترل التهاب و کاهش دردهای شدید مفصلی، بهویژه نقرس است. آنچه قرص سورنجان را از بسیاری از مکملها و داروهای گیاهی دیگر متمایز میکند، قدرت اثر بالا در کنار حساسیت مصرف آن است.
ماده اصلی اثرگذار در گیاه سورنجان، کلشیسین (Colchicine) است؛ ترکیبی که هم در گیاه سورنجان وجود دارد و هم سالهاست بهصورت داروی استاندارد در پزشکی مدرن استفاده میشود. به همین دلیل، گیاه سورنجان در مرز میان «داروی گیاهی» و «داروی تخصصی» قرار میگیرد و نباید آن را با مکملهای ساده یا مسکنهای عمومی اشتباه گرفت.
بسیاری از بیماران مبتلا به نقرس، آرتروز، التهاب مفاصل و گاهی دردهای التهابی کمر درباره قرص سورنجان جستوجو میکنند، اما همزمان نگرانیهایی درباره عوارض، دوز مصرف، ایمنی و تداخل دارویی دارند. شناخت درست سورنجان، شرط استفادهی آگاهانه و ایمن از آن است؛ موضوعی که در این مقاله از مجله طبی به صورت دقیق، شفاف و علمی بررسی خواهد شد.
سورنجان یک گیاه دارویی شناختهشده اما حساس است که قرنها در طب سنتی و سالهاست در پزشکی نوین، نام آن شنیده میشود. این گیاه بیشتر بهدلیل اثر قوی بر کاهش التهاب و درد شناخته میشود، بهویژه در بیماریهایی مانند نقرس، درد مفاصل، آرتروز و برخی دردهای التهابی. اما قرص سورنجان، برخلاف بسیاری از گیاهان دارویی رایج، گیاهی بیخطر برای مصرف خودسرانه نیست. شناخت درست آن، شرط اول استفاده ایمن و آگاهانه است. اگر بخواهیم خیلی ساده بگوییم:
دقیقاً به همین دلیل است که هم پزشکان دربارهاش صحبت میکنند، هم در طب سنتی جایگاه خاصی دارد، و هم در عطاریها با احتیاط فروخته میشود.
سورنجان در منابع مختلف با نامهای متفاوتی شناخته میشود:
نکته بسیار مهم: سورنجان زعفران نیست و شباهت ظاهری گل آن نباید باعث اشتباه در مصرف شود. برای کسب اطلاعات بیشتر، پیشنهاد میشود، مقاله درمان زانو درد با طب سنتی را حتما مطالعه کنید.
علت اصلی توجه پزشکان و پژوهشگران به گیاه و قرص سورنجان، وجود مادهای به نام کلشیسین است؛ مادهای که التهاب را مهار میکند، واکنشهای شدید بدن در نقرس را آرام میکند و روی مسیرهای درد اثر میگذارد. به همین دلیل، سورنجان هم در طب سنتی ایرانی مطرح است و هم در داروسازی مدرن.
سورنجان یک گیاه دارویی است، اما گیاه سمی بالقوه هم محسوب میشود و مصرف آن باید کنترلشده، محدود و آگاهانه باشد. در ادامه مقاله، دقیقاً توضیح میدهیم:
اثر سورنجان فقط به گیاهی بودن آن مربوط نیست؛ دلیل اصلی، وجود ترکیبات فعالی است که از نظر پزشکی قابل اندازهگیری و قابل توضیح هستند. مهمترین این ترکیبات، گروهی از مواد به نام آلکالوئیدها هستند؛ موادی که در برخی گیاهان دارویی وجود دارند و میتوانند اثر دارویی قوی ایجاد کنند. مقاله مرفی قرص آلفن ایکس ال را از دست ندهید.
مهمترین ماده مؤثره سورنجان کلشیسین (Colchicine) است. این نام را احتمالاً بسیاری از بیماران نقرس شنیدهاند، زیرا کلشیسین علاوه بر حضور طبیعی در سورنجان، بهصورت داروی استاندارد نیز در پزشکی استفاده میشود. کلشیسین چه کاری انجام میدهد؟ به زبان ساده، وقتی در بدن التهاب شدید رخ میدهد (مثلاً در حمله نقرس)، برخی سلولهای سیستم ایمنی بیش از حد فعال میشوند و مواد التهابی زیادی آزاد میکنند. کلشیسین میتواند این مسیر را آرامتر کند و باعث شود:
به زبان علمیتر، کلشیسین با اثر بر عملکرد سلولها و حرکت برخی سلولهای التهابی، میتواند شدت پاسخ التهابی را کاهش دهد. همین ویژگی باعث شده در موضوعاتی مثل نقرس (Gout) و برخی التهابهای مفصلی، مورد توجه باشد.
در مفهوم کلی، محور اثر مشابه است، اما یک تفاوت بسیار مهم وجود دارد: در داروی استاندارد کلشیسین، مقدار ماده مؤثره دقیق، کنترلشده و قابل تنظیم است؛ اما در فرآوردههای گیاهی یا مصرف سنتی سورنجان، مقدار کلشیسین میتواند متغیر باشد. همین موضوع یکی از دلایل اصلی است که تأکید میشود:
مصرف خودسرانه سورنجان یا “قرص سورنجان” بدون نظر پزشک میتواند خطرناک باشد.
علاوه بر کلشیسین، سورنجان ممکن است حاوی ترکیبات مرتبط دیگری از همین خانواده باشد که در مجموع میتوانند اثرات زیر را تقویت کنند:
همان چیزی که قرص سورنجان را مؤثر میکند، میتواند منشأ عارضه هم باشد. یعنی:
بیشتر بخوانید: قرص متوکاربامول برای چی خوبه؟
سورنجان برای چه دردها و بیماریهایی کاربرد دارد؟ سورنجان بهطور سنتی و علمی، بهعنوان گیاهی با اثر ضدالتهابی قوی شناخته میشود. بیشتر کاربردهای آن به بیماریهایی مربوط است که در آنها التهاب نقش اصلی در ایجاد درد دارد. با این حال، میزان اثر سورنجان در هر بیماری یکسان نیست و باید با دقت و واقعبینی بررسی شود. در این بخش، کاربردهای سورنجان را بهصورت تفکیکشده، علمی و بدون اغراق مرور میکنیم.
مهمترین و شناختهشدهترین کاربرد قرص سورنجان، نقرس است. نقرس نوعی بیماری التهابی مفاصل است که بهدلیل افزایش اسید اوریک در بدن ایجاد میشود و معمولاً با درد ناگهانی، تورم، قرمزی و گرمی مفصل همراه است. چرا سورنجان در نقرس مؤثر است؟ ماده مؤثره آن، یعنی کلشیسین، میتواند مسیرهای التهابی فعالشده در حمله نقرس را مهار کند. به همین دلیل:
در پزشکی نوین نیز، کلشیسین یکی از داروهای شناختهشده برای حملات حاد نقرس است. با این تفاوت که در داروی استاندارد، دوز دقیق و ایمن کنترل میشود.
درد مفاصل و آرتروز زانو از شایعترین مشکلات حرکتی، بهویژه در سالمندان است. در این بیماریها، التهاب مزمن میتواند باعث درد، خشکی و محدودیت حرکت شود. سورنجان در این موارد ممکن است به کاهش التهاب اطراف مفصل کمک کند، شدت درد را تا حدی کاهش دهد و حرکت مفصل را آسانتر کند. اما باید توجه داشت:
به همین دلیل، سورنجان نباید جایگزین درمانهای اصلی آرتروز شود، بلکه فقط در برخی شرایط خاص و کوتاهمدت میتواند مطرح باشد.
دیسک کمر یک مشکل ساختاری در ستون فقرات است، نه صرفاً یک التهاب ساده. در این بیماری، بیرونزدگی دیسک میتواند به اعصاب فشار وارد کند و باعث درد کمر، درد سیاتیکی، بیحسی یا ضعف پا شود. (مقاله نشانه های دیسک کمر را در مجله طبی مطالعه فرمایید) سورنجان چه نقشی میتواند داشته باشد؟
به بیان سادهتر، اگر بخشی از درد دیسک کمر ناشی از التهاب باشد، قرص سورنجان ممکن است نقش تسکینی محدود داشته باشد.
در این شرایط، هرگونه مصرف خودسرانه گیاهان دارویی میتواند خطرناک باشد.
در منابع طب سنتی، از سورنجان برای برخی دردهای دیگر نیز نام برده شده است، از جمله:
با این حال، شواهد علمی قوی برای این موارد محدود است و استفاده از سورنجان در این زمینهها باید بسیار محتاطانه باشد.
در طب سنتی ایرانی، هر گیاه دارویی علاوه بر اثرات شناختهشده، دارای طبع یا همان مزاج است؛ یعنی کیفیتی که نشان میدهد آن گیاه چگونه بر گرمی، سردی، خشکی یا تری بدن اثر میگذارد. شناخت طبع سورنجان، بهویژه بهدلیل قدرت و حساسیت این گیاه، اهمیت زیادی دارد. مقاله مرتبط درمان کمر درد در طب سنتی را از دست ندهید.
بر اساس منابع معتبر طب سنتی، سورنجان دارای طبع گرم و خشک است و همین ویژگی، یکی از دلایل اصلی اثر آن بر دردهای ناشی از سردی و رطوبت در بدن دانسته میشود؛ از جمله برخی دردهای مفصلی و حملات نقرس. به زبان سادهتر، سورنجان از دید طب سنتی میتواند:
اما همین طبع گرم و خشک، اگر کنترل نشود، میتواند باعث تحریک بیش از حد بدن شود.
زیرا مصرف گیاهی با طبع گرم و خشک در افرادی که مزاج گرم دارند، دچار خشکی شدید بدن هستند یا زمینه مشکلات گوارشی و التهابات داخلی دارند، میتواند باعث تشدید علائمی مانند:
شود. به همین دلیل، در طب سنتی همواره تأکید شده که سورنجان بهتنهایی و بدون مصلح مصرف نشود.
در طب سنتی، به موادی که اثرات تند یا نامتعادل یک گیاه را اصلاح میکنند، مصلح گفته میشود. برای سورنجان، مصلحات با هدف:
در نظر گرفته میشوند. از مصلحات مطرح سورنجان میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
نکته مهم: وجود مصلح بههیچوجه بهمعنای بیخطر شدن سورنجان نیست، بلکه فقط احتمال بروز برخی عوارض را کاهش میدهد.
سورنجان از آن دسته گیاهان دارویی است که اثر آن وابسته به دوز است؛ یعنی همان مادهای که در مقدار بسیار کم میتواند خاصیت دارویی داشته باشد، در مقدار نادرست میتواند باعث مسمومیت جدی شود. به همین دلیل، صحبت درباره طریقه مصرف سورنجان باید با دقت، شفافیت و بدون ابهام انجام شود.
خیر. چه در قالب گیاه خشک، چه پودر، چه دمکرده و چه قرص سورنجان، مصرف خودسرانه این گیاه توصیه نمیشود. علت این موضوع آن است که مقدار ماده مؤثره (کلشیسین) در سورنجان میتواند متغیر باشد و بدن افراد مختلف نیز واکنش یکسانی نشان نمیدهد.
بیشتر بخوانید: تخم مرغ برای زانو درد؛ واقعاً مفید است یا خیر؟
در پزشکی نوین، کلشیسین با دوز مشخص میلیگرمی تجویز میشود، زیرا فاصله بین دوز درمانی و دوز سمی آن کم است. در مصرف گیاهی قرص سورنجان، این کنترل دوز دشوارتر میشود و به همین دلیل خطر افزایش مییابد.
به همین دلیل است که حتی در طب سنتی نیز مصرف سورنجان محدود، کوتاهمدت و با احتیاط بالا توصیه شده است.
این روش بیشترین خطر را دارد و بدون تجویز یا نظارت متخصص نباید انجام شود. مصرف خوراکی معمولاً با هدف کاهش التهاب در نقرس یا درد مفاصل مطرح میشود، اما به دلیل احتمال بروز عوارض گوارشی و مسمومیت، توصیه عمومی برای آن وجود ندارد.
در برخی موارد، سورنجان بهصورت پماد برای درد مفاصل یا درد کمر استفاده میشود. در این حالت، جذب سیستمیک کمتر است همچنین خطر عوارض عمومی پایینتر از مصرف خوراکی است. با این حال، مصرف موضعی نیز باید:
مقاله مرتبط: راهنمای کامل مصرف پماد فلفل قرمز
در موارد درد کمر یا دیسک خفیف که التهاب نقش دارد، اگر قرار باشد سورنجان مطرح شود:
سورنجان در این شرایط فقط نقش کمککننده در کاهش درد دارد، نه درمان علت اصلی.
سورنجان از جمله گیاهان دارویی است که مرز باریکی بین اثر درمانی و بروز عارضه دارد. به همین دلیل، شناخت عوارض احتمالی آن نهتنها برای بیماران، بلکه برای پزشکان و درمانگران نیز اهمیت ویژهای دارد. تأکید بر عوارض سورنجان بهمعنای نفی اثر آن نیست، بلکه شرط استفاده آگاهانه و ایمن است. دلیل اصلی بروز عوارض سورنجان، وجود مادهای به نام کلشیسین (Colchicine) است. این ماده اگرچه خاصیت ضدالتهابی قوی دارد، اما در صورت:
میتواند به بافتهای مختلف بدن آسیب برساند.
عوارض سورنجان معمولاً ابتدا در دستگاه گوارش ظاهر میشوند. شایعترین آنها عبارتاند از:
این علائم میتوانند نشانهی آن باشند که مقدار مصرف برای بدن فرد بیش از حد قابل تحمل است.
مقاله پیشنهادی: بهترین بیمارستان دولتی ارتوپدی تهران کدام است؟
در صورت ادامه مصرف یا افزایش دوز، ممکن است علائم جدیتری بروز کند، از جمله:
در موارد نادر اما خطرناک، مسمومیت با سورنجان میتواند به:
منجر شود. به همین دلیل، هر علامت غیرمعمول پس از مصرف سورنجان باید جدی گرفته شود و مصرف باید بلافاصله قطع و ارزیابی پزشکی انجام شود.
برخی افراد نسبت به سورنجان حساستر هستند و احتمال بروز عوارض در آنها بیشتر است:
سورنجان و فرآوردههای آن، میتوانند با برخی داروها تداخل دارویی مهم ایجاد کنند. تداخل دارویی یعنی زمانی که مصرف همزمان دو ماده باعث افزایش عوارض، کاهش ایمنی یا تغییر اثر درمانی میشود. شناخت این تداخلها بهخصوص برای سالمندان و افرادی که چند دارو را همزمان مصرف میکنند، ضروری است. مقاله معرفی قرص مگنیفورت را از دست ندهید.
از آنجا که کلشیسین هم بهصورت داروی شیمیایی و هم بهصورت گیاهی وجود دارد، مصرف همزمان سورنجان با:
میتواند باعث دریافت بیش از حد کلشیسین در بدن شود. این وضعیت خطر بروز عوارض گوارشی، ضعف شدید و مسمومیت را افزایش میدهد.
در برخی افراد، سورنجان میتواند بر فشار خون، ضربان قلب و تعادل الکترولیتها اثر بگذارد. مصرف همزمان سورنجان با داروهای قلبی یا فشار خون ممکن است باعث:
شود، بهویژه در سالمندان.
از آنجا که سورنجان میتواند دستگاه گوارش را تحریک کند، مصرف همزمان آن با:
ممکن است خطر بروز عوارض گوارشی یا فشار به کبد را افزایش دهد.
بیشتر بخوانید: طرز تهیه خمیر زردچوبه برای زانو درد
کلشیسین میتواند بر عملکرد سلولهای ایمنی اثر بگذارد. در افرادی که:
مصرف سورنجان باید با احتیاط بسیار بالا انجام شود.
این سؤال یکی از پرتکرارترین و مهمترین پرسشها درباره سورنجان است و پاسخ آن باید شفاف، دقیق و بدون ترساندن یا اغراق داده شود. بله، سورنجان میتواند سمی باشد؛ اما این جمله به این معنا نیست که سورنجان ذاتاً یک سم است، بلکه یعنی ایمنی آن کاملاً وابسته به دوز، روش مصرف و شرایط فرد است.
علت اصلی، همان مادهای است که باعث اثر درمانی سورنجان میشود کلشیسین مادهای است که در مقدار کم، اثر ضدالتهابی دارد و در مقدار بالا، میتواند به سلولهای سالم بدن آسیب بزند. به بیان سادهتر، فاصله بین دوز مفید و دوز مضر در سورنجان کم است و همین موضوع، آن را به گیاهی نیازمند احتیاط تبدیل میکند.
مسمومیت معمولاً در این شرایط رخ میدهد:
در این شرایط، مقدار کلشیسین واردشده به بدن ممکن است از حد ایمن فراتر برود.
علائم مسمومیت معمولاً بهصورت تدریجی ظاهر میشوند و میتوانند شامل موارد زیر باشند:
بیشتر بخوانید: برای درد سیاتیک چی بخوریم؟
قرص سورنجان یکی از فرآوردههایی است که بر پایه ماده مؤثره گیاه سورنجان، یعنی کلشیسین، تهیه میشود و بیشترین کاربرد آن در کنترل التهاب و کاهش درد، بهویژه در حملات نقرس شناخته شده است. وجود کلشیسین باعث میشود سورنجان اثر واقعی و قابلتوجهی داشته باشد، اما همین موضوع مصرف آن را حساس و نیازمند دقت میکند.
گیاه سورنجان درمانکننده بیماریهایی مانند دیسک کمر یا آرتروز نیست و نباید بهعنوان جایگزین داروهای اصلی یا درمان قطعی در نظر گرفته شود. در بهترین حالت، این فرآورده میتواند نقش کمکی و کوتاهمدت در کاهش دردهای التهابی داشته باشد.
اصل مهم در مصرف قرص سورنجان، رعایت دوز، توجه به عوارض و پرهیز از مصرف خودسرانه است. استفاده ایمن و مؤثر از سورنجان زمانی امکانپذیر است که با آگاهی کامل و ترجیحاً تحت نظر پزشک انجام شود.
بله. سورنجان معمولاً:
با این حال، حتی سورنجان هم نباید بدون نظر پزشک مصرف شود.
سورنجان درمان دیسک کمر نیست. دیسک کمر یک مشکل ساختاری در ستون فقرات است و با گیاه دارویی ترمیم نمیشود. با این حال، در برخی افراد ممکن است سورنجان فقط به کاهش التهاب و درد اطراف عصب کمک کند. این اثر موقتی و تسکینی است و نباید جایگزین درمان اصلی دیسک کمر شود.
در برخی موارد که زانو درد یا درد مفاصل منشأ التهابی دارد، سورنجان ممکن است به کاهش درد کمک کند. با این حال:
مصرف سورنجان باید کوتاهمدت، با حداقل دوز مؤثر و ترجیحاً تحت نظر پزشک باشد. مصرف طولانیمدت یا تکرارشونده بدون بررسی پزشکی میتواند خطرناک باشد.
مصرف موضعی سورنجان معمولاً نسبت به مصرف خوراکی ایمنتر است، اما کاملاً بیخطر نیست. در صورت بروز سوزش پوست، التهاب و خارش شدید، باید مصرف قطع شود.
سورنجان در صورت مصرف نادرست میتواند سمی باشد. عامل اصلی خطر، ماده کلشیسین است. دوز نامناسب، مصرف خودسرانه یا تداخل دارویی میتواند باعث مسمومیت شود.
این مطلب با همراهی تیم پزشکان محتوای مجله طبی آماده شده است؛ تیمی که سالها تجربه عملی و تخصصی در زمینه مشکلات ارتوپدی، زانو و ستون فقرات دارند. تلاش ما این است که اطلاعات درست، علمی و قابل اعتماد در اختیار شما قرار بگیرد تا شناخت دقیقتری از درد و روند درمان خود داشته باشید. با این حال، هیچ متن یا مقالهای همین مطلب نمیتواند جایگزین معاینه و ارزیابی حضوری پزشک باشد. بنابراین برای هر تصمیم درمانی بهتر است حتماً به متخصص مراجعه کنید و از خوددرمانی خودداری فرمایید.
