تصور کنید در حال راه رفتن، برخاستن از صندلی یا حتی صاف کردن ساده پای خود هستید که ناگهان، زانویتان غیر قابل حرکت می‌شود. مفصل زانو در یک زاویه خاص گیر کرده و از دستور شما برای خم یا راست شدن سرپیچی می‌کند، گویی یک ترمز نامرئی و قدرتمند فعال شده است. این تجربه نگران‌کننده و گاهی دردناک، که به قفل شدن زانو معروف است، یک علامت بالینی مهم است که نشان می‌دهد سیستم حرکتی زانوی شما با یک اختلال مواجه شده است.
قفل شدن زانو می‌تواند باعث اضطراب شده و شما را با این سوال اساسی مواجه کند که علت چیست و چه اقدامی باید انجام داد. در این مقاله به بررسی جامع علت قفل شدن زانو، علت، علائم و درمان خواهیم پرداخت. با مجله طبی همراه باشید. برای پرداختن صحیح به این مشکل، متخصصان ابتدا باید میان دو نوع کاملاً متفاوت از این عارضه تمایز قائل شوند، زیرا علت و مسیر درمانی آن‌ها به‌کلی متفاوت است:
این حالت را می‌توان به لولای دربی تشبیه کرد که یک شیء خارجی مانع باز و بسته شدن آن شده است. در قفل شدن واقعی، یک قطعه فیزیکی درون فضای مفصل زانو گیر می‌کند و به صورت مکانیکی جلوی حرکت آن را می‌گیرد. این مانع معمولاً تکه‌ای از بافت آسیب‌دیده، مانند غضروف پاره شده (مینیسک) یا یک قطعه استخوان آزاد است. در این حالت، زانو تا زمان رفع مانع، در یک زاویه خاص قفل باقی می‌ماند.
در این نوع، هیچ مانع فیزیکی درون مفصل وجود ندارد. قفل شدن کاذب در حقیقت یک واکنش دفاعی بدن به درد شدید است. درد ناگهانی باعث ایجاد یک اسپاسم عضلانی قدرتمند در عضلات اطراف زانو می‌شود. این اسپاسم و انقباض غیرارادی آن‌قدر شدید است که به طور موقت دامنه حرکتی مفصل را محدود کرده و فرد احساس می‌کند زانویش قفل شده است. با کاهش درد، معمولاً این حالت نیز برطرف می‌شود. (مقاله علل درد زانو را از دست ندهید)
درک تفاوت میان این دو حالت، اولین و مهم‌ترین قدم در مسیر یافتن علت قفل شدن زانو و انتخاب بهترین روش درمانی است. در ادامه این مطلب، به تفصیل به بررسی دلایل بروز این مشکل و راهکارهای درمانی آن خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.
مفصل زانو یک ساختار پیچیده و شگفت‌انگیز، متشکل از استخوان‌ها، غضروف‌ها، رباط‌ها و مایعات است که همچون یک سیستم مهندسی دقیق با یکدیگر کار می‌کنند. بروز هرگونه اختلال در این سیستم می‌تواند منجر به علائمی مانند قفل شدن شود. علت این پدیده بسته به سن، سطح فعالیت و سلامت عمومی فرد می‌تواند بسیار متفاوت باشد. در ادامه، به مهم‌ترین دلایل بروز این عارضه می‌پردازیم.
این دسته از علل، معمولاً به دنبال یک ضربه ناگهانی یا حرکات چرخشی در افراد فعال مانند ورزشکاران رخ می‌دهند و عامل اصلی قفل شدن زانو هستند.
شایع‌ترین دلیل قفل شدن مکانیکی زانو و علت درد زانو در جوانی، پارگی مینیسک است. مینیسک‌ها دو بالشتک غضروفی C شکل هستند که بین استخوان ران (فمور) و استخوان درشت‌نی (تیبیا) قرار دارند و نقش ضربه‌گیر را ایفا می‌کنند. اگر در اثر یک چرخش ناگهانی، قسمتی از این بالشتک پاره شود، این قطعه‌ی پاره‌شده می‌تواند در فضای مفصل جابجا شده و مانع حرکت روان زانو شود.
گاهی اوقات به دلیل آسیب یا ساییدگی، یک تکه کوچک از غضروف آسیب دیده یا استخوان از جای خود کنده شده و در فضای داخل مفصل شناور می‌شود. این جسم آزاد می‌تواند حین حرکت بین سطوح مفصلی گیر کرده و به صورت ناگهانی باعث قفل شدن زانو گردد.
آسیب یا پارگی رباط صلیبی قدامی (ACL)، که نقش کلیدی در پایداری زانو دارد، مستقیماً باعث قفل شدن مکانیکی نمی‌شود. اما، بی‌ثباتی ناشی از آن می‌تواند منجر به گیر کردن‌های لحظه‌ای شود. همچنین، نیرویی که باعث پارگی رباط صلیبی می‌شود، اغلب به مینیسک نیز آسیب می‌رساند که خود می‌تواند عامل قفل شدن واقعی زانو باشد.
با افزایش سن و تغییر در ساختار مفصل، برخی بیماری‌ها می‌توانند زمینه‌ساز قفل شدن زانو باشند که شامل موارد زیر می‌شوند:
آرتروز زانو، باعث فرسایش تدریجی غضروف نرم و لغزنده زانو می‌شود. در واکنش به این فرسایش، بدن ممکن است برجستگی‌های استخوانی کوچکی به نام استئوفیت یا خار استخوانی در لبه‌های مفصل ایجاد کند. این خارهای استخوانی می‌توانند با یکدیگر برخورد کرده و حرکت مفصل را با مشکل مواجه سازند و سبب قفل شدن آن شوند.
این بیماری بیشتر در کودکان و نوجوانان فعال دیده می‌شود، زمانی رخ می‌دهد که یک قطعه کوچک از استخوان به همراه غضروف پوشاننده آن، به دلیل کاهش خون‌رسانی، از سطح مفصل جدا می‌شود. این قطعه می‌تواند در جای خود باقی بماند یا به یک جسم آزاد در مفصل تبدیل شده و باعث درد و قفل شدن زانو شود.
استخوان کشکک (پاتلا) در یک شیار در انتهای استخوان ران قرار دارد. اگر این استخوان در اثر ضربه یا یک حرکت نامناسب از جای خود خارج شود، می‌تواند به طور موقت حرکت زانو را مسدود کرده و احساس قفل‌شدگی ایجاد کند.
نادیده گرفتن زانویی که قفل می‌کند، کار درستی نیست. اگرچه ممکن است در برخی موارد مشکل خودبه‌خود برطرف شود، اما این علامت هشداری است که نباید آن را سرسری گرفت. مراجعه به پزشک برای تشخیص دقیق علت، امری ضروری است. در شرایط زیر، مراجعه فوری به پزشک متخصص ارتوپدی یا نزدیک‌ترین مرکز درمانی الزامی است:
هنگامی که به پزشک مراجعه می‌کنید، او برای یافتن ریشه مشکل، یک فرآیند ارزیابی منظم را طی خواهد کرد. پزشک ابتدا سوالات دقیقی در مورد چگونگی وقوع حادثه، سابقه پزشکی شما و علائمتان خواهد پرسید. او دامنه حرکتی مفصل را بررسی کرده، به دنبال نقاط دردناک و حساس می‌گردد، پایداری رباط‌ها را با تکنیک های خاص ارزیابی می‌کند و وجود هرگونه تورم یا صدای غیرعادی (علت صدا دادن زانو) را بررسی می‌نماید.
برای مشاهده ساختارهای داخلی زانو و تأیید تشخیص، پزشک ممکن است از اشعه ایکس (X-ray)، ام آر آی (MRI) و سی‌تی اسکن (CT scan) استفاده کند.
مسیر درمان قفل شدن زانو مستقیماً به علت اصلی آن بستگی دارد. خوشبختانه، طیف گسترده‌ای از روش‌های درمانی وجود دارد که از اقدامات ساده در منزل شروع شده و در موارد لزوم به جراحی‌های پیشرفته ختم می‌شود. هدف اصلی درمان، رفع عامل ایجادکننده قفل‌شدگی، کاهش درد و بازگرداندن عملکرد کامل و بدون محدودیت به مفصل زانو است.
پیش از مراجعه به پزشک یا در مواردی که قفل شدن به دلیل اسپاسم عضلانی رخ داده، می‌توانید اقدامات زیر را برای تسکین اولیه انجام دهید:
وحشت نکنید و از وارد کردن فشار ناگهانی به زانو خودداری نمایید. به آرامی بنشینید و عضلات ران خود را شل کنید. سپس سعی کنید به آهستگی و با ملایمت زانو را خم و راست کنید تا از حالت قفل خارج شود.
این تکنیک طلایی در مدیریت آسیب‌های حاد مفصلی است که شامل 4 مورد اعم از استراحت، استفاده از یخ، استفاده از زانوبندهای کشی و خون رسانی به پا می‌شود.
مصرف داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن به عنوان بهترین قرص برای زانو درد، طبق دستورالعمل می‌تواند به کاهش درد و التهاب کمک کند.
این روش‌ها خط مقدم درمان برای بسیاری از علل قفل شدن زانو، به خصوص در موارد مرتبط با آرتروز یا آسیب‌های خفیف تا متوسط هستند.
اولین راه درمان غیرجراحی، فیزیوتراپی است. یک فیزیوتراپیست متخصص با طراحی یک برنامه تمرین درمانی اختصاصی به شما کمک می‌کند تا عضلات عضلات چهارسر ران و همسترینگ را تقویت کنید تا به افزایش پایداری و ثبات زانو کمک کند. همچنین در این حین فیزیوتراپیست، تمرینات مشخصی برای بازگرداندن توانایی خم و راست شدن کامل زانو طراحی می‌کند و در آخر نحوه صحیح انجام فعالیت‌ها برای جلوگیری از فشار نامناسب روی مفصل را به شما آموزش می‌دهد.
زانوبند زاپیامکس، تنها زانوبند درمانی و موثر در ایران است که انقلاب بزرگی در علم پزشکی و درمان زانو درد به‌پا کرده است. زاپیامکس از تکنولوژی UIC که متشکل از سه فناوری اولترسوند، اینفرارد و کلاک پالس است، برای درمان انواع زانو درد استفاده می‌کند.
انتخاب زانوبند زاپیامکس برای درمان قفل شدن زانو می‌تواند بهترین انتخاب باشد. چرا که هزینه تهیه این زانوبند بسیار کمتر و مقرون به صرفه‌تر از دیگر روش های درمانی است. همچنین با استفاده از زاپیامکس دیگر نیازی به دیگر درمان‌ها نخواهید داشت و هیچ عوارض جانبی را تجربه نمی‌کنید.
زمانی که درمان‌های غیرجراحی مؤثر واقع نشوند یا علت قفل شدن یک مشکل مکانیکی مشخص (مانند پارگی مینیسک) باشد، جراحی بهترین گزینه خواهد بود.
این یک روش جراحی کم‌تهاجمی است که در آن جراح از طریق چند برش بسیار کوچک، یک دوربین کوچک (آرتروسکوپ) و ابزارهای مخصوص را وارد زانو می‌کند. از آرتروسکوپی برای ترمیم یا برداشتن بخش آسیب‌دیده مینیسک، خارج کردن اجسام آزاد، یا ترمیم غضروف آسیب‌دیده استفاده می‌شود. دوره بهبودی این روش نسبت به جراحی باز بسیار سریع‌تر است.
این جراحی برای بیمارانی که دچار آرتروز شدید و تخریب گسترده مفصل هستند، یک راه‌حل بسیار مؤثر است. در جراحی تعویض مفصل زانو، جراح سطوح مفصلی آسیب‌دیده را برداشته و آن‌ها را با یک مفصل مصنوعی فلزی و پلاستیکی جایگزین می‌کند. این کار به طور چشمگیری درد را از بین برده و کیفیت زندگی بیمار را بهبود می‌بخشد.
بیشتر بدانید: روش های درمان درد زانو بعد از عمل
چه پس از یک دوره درمان موفق و چه برای افرادی که مستعد مشکلات زانو هستند، پیشگیری نقشی حیاتی در حفظ سلامت بلندمدت این مفصل کلیدی ایفا می‌کند. با به کار بستن چند استراتژی ساده اما مؤثر در سبک زندگی سالم خود، می‌توانید خطر بروز یا تکرار قفل شدن زانو را به طور چشمگیری کاهش دهید.
قفل شدن زانو، یک نشانه مهم از وضعیت سلامت مفصل شماست. این عارضه می‌تواند ناشی از یک مانع فیزیکی مانند پارگی مینیسک یا یک واکنش دفاعی بدن به درد باشد. کلید مدیریت موفق این مشکل، تشخیص دقیق علت زمینه‌ای توسط پزشک متخصص است.
خوشبختانه، با وجود طیف وسیعی از درمان‌ها، از فیزیوتراپی و زانوبند زاپیامکس گرفته تا روش‌های پیشرفته‌تری مانند آرتروسکوپی، تقریباً برای هر فردی یک مسیر درمانی مؤثر وجود دارد.
خود رویداد قفل شدن لزوماً یک مشکل اورژانسی نیست، اما یک علامت هشدار جدی است. این پدیده نشان‌دهنده وجود یک مشکل زمینه‌ای در مفصل است که در صورت عدم رسیدگی، می‌تواند منجر به آسیب بیشتر به غضروف و پیشرفت آرتروز شود.
بنشینید و سعی کنید عضلات ران خود را کاملاً شل کنید. سپس به آرامی و بدون اعمال فشار، پای خود را مانند یک آونگ به جلو و عقب حرکت دهید. این حرکت ملایم گاهی به آزاد شدن مانع مکانیکی کمک می‌کند.
یک جراحی موفق آرتروسکوپی که طی آن قطعه پاره‌شده مینیسک ترمیم یا برداشته می‌شود، باید مشکل قفل شدن را برطرف کند. با این حال، موفقیت بلندمدت جراحی به شدت به انجام کامل و صحیح دوره بازتوانی و فیزیوتراپی پس از آن بستگی دارد تا پایداری و عملکرد کامل مفصل بازیابی شود.
