آشنایی همه جانبه با آرتروز زانو؛ از چیستی تا انواع و علت‌ها

آرتروز زانو یک بیماری مفصلی رایج است که مفصل زانو را درگیر می‌کند و با افزایش سن بدتر می‌شود. شایع‌ترین علائم آرتروز زانو شامل درد، ورم سفتی مفصل زانو و التهاب است.  هیچ درمانی برای آتروز وجود ندارد، اما درمان‌های زیادی برای کاهش علائم آتروز زانو و کند شدن پیشرفت بیماری وجود دارد. آرتریت در لغت به معنی التهاب مفصل است. مفاصل مکان‌هایی هستند که در آن دو یا چند استخوان مانند آرنج یا زانو به همیدگر می‌رسند. اگرچه التهاب همیشه به دنبال آرتروز ایجاد نمی‌شود، بلکه یکی از دلایل التهاب، آرتروز است. انواع مختلفی از آرتریت مختلف وجود دارد که چشم، قلب، پوست، زانو و… را درگیر می‌کند.

در این مقاله از مجله طبی به آرتروز زانو، انواع آن، ریسک فاکتورها و روش تشخیص و درمان آن پرداخته‌ایم.

آناتومی زانو

مفصل زانو چیست؟ سه استخوان به همدیگر می‌رسند تا مفصل زانو را تشکیل دهند که شامل:

1. استخوان ران (فمور)
2. ساق پا (درشت نی)
3. کاسه زانو (کشکک)

این استخوان‌ها توسط یک بافت پوشش لغزنده به نام غضروف احاطه شده‌اند. غضروف به عنوان یک بالشتک عمل کرده و به زانو اجازه می‌دهد تا به راحتی خم و راست شود. علاوه بر آن، دو تکه غضروف گوه‌ای شکل به نام منیسک در مفصل زانو وجود دارد که جاذب ضربه بین استخوان ران و ساق پا است. این غضروف‌ها سخت و لاستیکی هستند و منجر به پایداری مفصل و حفاظت استخوان‌ها می‌شوند. کل مفصل زانو توسط یک پوشش نازک به نام غشای سینوویال احاطه شده است. این غشا مایعی آزاد کرده که حرکات غضروف را روان‌تر کرده و اصطکاک را کاهش می‌دهد.

آرتروز زانو چیست؟

آرتروز بیماری است که منجر به از بین رفتن غضروف مفصل زانو می‌شود. اگر غضروف از بین برود، استخوان‌ها به همدیگر برخورد می‌کنند و در نتیجه این اصطکاک خارهای استخوانی ایجاد می‌شود. به صورت کلی آرتروز زانو به تورم و حساس شدن مفصل زانو می‌گویند که با علائم اصلی آرتروز یعنی درد و سفتی مفاصل همراه است و با افزایش سن بدتر می‌شود.

علت تخریب مفصل زانو و التهاب در آرتروز زانو

تخریب و از دست رفتن غضروف مفصلی یک ویژگی اصلی در اکثر اشکال آرتریت از جمله استئوآرتریت است. تفاوت‌های پاتوبیولوژیکی در بین انواع مختلف آرتریت، تا حدی به تفاوت مکانسیم‌هایی که سبب تخریب غضروف می‌شوند، مربوط است. به صورت کلی در آرتروز زانو، بافت غضروف از بین می‌رود و  در نهایت مفصل زانو تخریب می‌شود. برای مثال در استئوآرتریت تجزیه بافت غضروف و تشکیل خار استخوانی منجر به درد و التهاب می‌شود.

در آرتریت روماتوئید، سیستم ایمنی به دلیل حمله به مفاصل بدن از جمله زانو منجر به ایجاد التهاب در غشای سینوویال می‌شود که به دنبال این فرایند، سلول‌های التهابی آزاد می‌شوند. در نهایت این سلول‌های مهاجم غضروف زانو را به مرور تجزیه می‌کنند.

علت ورم و درد در آرتروز زانو

ورم در آرترزو زانو نیز به این دلیل رخ می‌دهد که تخریب غضروف مفصل زانو منجر به تولید بیش از حد مایع مفصلی می‌شود که همین امر سبب ورم کردن زانو خواهد شد.  نتایج مطالعات مختلف نشان داده است که:

• افرادی که زانو درد خفیف ناشی از آتروز دارند، به طور متوسط 7 میلی لیتر مایع مفصلی بیشتری در زانوی آسیب دیده نسبت به یک زانوی سالم داشته‌اند.
• افرادی که زانو درد شدید ناشی از آرتروز دارند، به طور متوسط 20 میلی لیتر حدود 4 قاشق چای خوری، مایع بیشتر در زانوی آسیب دیده خود داشته‌اند.

انواع آرتروز زانو

انواع مختلفی از آرتروز زانو وجود دارد که به صورت تقریبی 100 نوع هستند، اما مواردی که بیشتر روی مفصل زانو تاثیر می‌گذارند، شامل استئوآرتریت، آرتریت روماتوئید، آرتریت پس از سانحه است.

استئوآرتریت زانو: استئوآرتریت زانو به عنوان بیماری مفصلی دژنراتیو نیز شناخته می‌شود. این شایع‌ترین شکل آرتروز زانو است که سایر مفاصل را نیز درگیر می‌کند. استئوآرتریت زانو سبب تخریب غضروف بین سه استخوان مفصل زانو می‌شود. با تخریب غضروف، درد، سفتی و محدودیت حرکتی ایجاد می‌شود. همچنین به دلیل ساییدگی، خارهای استخوانی ایجاد می‌شود. این بیماری اغلب با افزایش سن رخ می‌دهد و با گذر زمان تخریب غضروف را  بیشتر خواهد کرد. (توجه کنید که آرتروز زانو از نام استئوآرتریت زانو گرفته شده است.)

آرتریت روماتوئید زانو: آرتریت روماتوئید یک بیماری خود ایمنی است که در آن سیستم ایمنی به بافت‌های سالم بدن از جمله مفاصل حمله می‌کند. نتیجه این حمله سبب التهاب غشای سینویال (مایع درون کپسول اطراف مفصل زانو ) می‌شود. به دلیل التهاب، سلول‌های التهابی موادی را آزاد کرده که به مرور زمان غضروف زانو را تخریب می‌کنند. التهاب باعث درد، سفتی و تورم غشای سینوویال می‌شود که می‌تواند غضروف را نیز از بین ببرد. آرتریت روماتوئید در هر سنی افراد را درگیر می‌کند. این بیماری همچنین تمایل دارد به صورت متقارن مفاصل را تحت تاثیر قرار دهد، برای مثال اگر زانوی راست دچار آرتریت روماتوئید شود، زانوی چپ نیز به این بیماری دچار می‌شود.

آرتریت پس از سانحه: غضروف بعد از ضربه به زانو به مرور نازک می‌شود و در نتیجه استخوان‌ها به همدیگر ساییده می‌شوند و علائم آتروز زانو (درد، سفتی، محدودیت حرکت) ایجاد می‌شود. از طرف دیگر آسیب یا ضربه به زانو سبب آسیب به رباط‌های زانو نیز می‌شود و همین امر سبب می‌شود تا مفصل ثبات کمتری داشته باشد.  همین بی‌ثباتی در نهایت سبب تخریب و یا از هم پاشیدگی غضروف می‌شود.

علائم آرتروز زانو چیست؟

آرتریت زانو فعالیت‌های روزمره مانند بالا و پایین آمدن از پله‌ها یا خم و راست کردن زانو را دشوار می‌کند.  آرتریت زانو علائم مختلفی دارد که در زیر به آن اشاره کرده‌ایم:

1. درد زانو: دردی که با حرکات و ورزش‌های خاص یا حتی راه رفتن طولانی مدت یا ایستادن بیش از حد بدتر می‌شود. درد مفصل زانو که به آهستگی زیاد می‌شود و یا دردی که به طور ناگهانی رخ می‌دهد. درد مفاصل بسته به شرایط آب و هوا بدتر یا بهتر می‌شود.
2. سفتی زانو: سفتی زانو خم و راست کردن زانو را دشوار می‌کند.
3. گرفتگی و قفل شدن زانو: قفل شدن زانو زمانی رخ می‌دهد که غضروف آسیب دیده است. منظور از قفل شدن زانو این است که زمانی که قصد حرکت دادن زانو را دارید، مفصل قفل می‌شود و اجازه راست شدن زانو را نمی‌دهد.
4. صداهای مختلف از زانو: صدای ترک، کلیک یا ضربه هنگام حرکت دادن مفاصل آسیب دیده شنیده می‌شود.
5. ضعف زانو: ضعف زانو در نتیجه کاهش فعالیت و در نتیجه از بین رفتن عضلات چهار سر ران یا همسترینگ است.
6. کاهش دامنه حرکتی: آرتریت زانو سبب کاهش میزان حرکتی زانو می‌شود که این امر نیز منجر به ضعیف شدن مفصل و بدتر شدن علائم می‌شود.
7. ورم: تورم و قرمزی پوست در ناحیه زانو از دیگر علائم آرتروز است.

برخی از این علائم را می‌توان با استفاده از زانوبند آرتروز کنترل کرد. اما توجه دشاته باشید که زانوبند تنها به کنترل آسیب و کاهش درد (در مواردی) کمک خواهد کرد.

مراحل آرتروز زانو

آرتروز 5 مرحله دارد، رایج‌ترین نوع آرتریت که زانوها را درگیر می‌کند، استئوآرتریت است که شامل مراحل زیر است:

مرحله صفر (عادی): اگر در مرحله صفر هستید، یعنی زانوها سالم هستند و شما آرتروز زانو ندارید.

مرحله یک (مینور): مرحله یک به این معنی است که مقداری ساییدگی و پارگی در مفصل زانو رخ داده است و احتمالا درد ایجاد نشود.

مرحله دو (خفیف): مرحله خفیف زمانی است که درد و سفتی را احساس می‌کنید، اما هنوز غضروف قادر به جلوگیری از تماس استخوان‌ها است.

مرحله سه (متوسط): اگر در مرحله متوسط هستید، درد بیشتری را به خصوص در هنگام دویدن، چمباتمه زدن یا زانو زدن حس خواهید کرد.  بعد از استراحت طولانی مدت برای مثال بیدار شدن از خواب، درد زیادی را حس خواهید کرد. دلایل درد در این ناحیه به این علت است که غضروف باریک‌تر شده و خارهای استخوانی زیادی تشکیل شده‌اند.

مرحله چهار(شدید): آرتروز شدید زانو به این معنی است که غضروف از بین رفته است. زانو سفت، دردناک و بی‌حرکت است. در این مرحله ممکن است به جراحی نیاز داشته باشید.

چه افرادی بیشتر به آرتروز زانو دچار می‌شوند؟

ریسک فاکتورهای آرتریت زانو به این معنی است که اگر این شرایط را داشته باشید، به احتمال بیشتری دچار آرتروز زانو می‌شوید. ریسک فاکتورها شامل:

1. سن: استئوآرتریت که یک وضعیت پیشرونده تخریبی است با افزایش سن رخ می‌دهد، زیرا با افزایش سن، غضروف مفصل زانو بیشتر تخریب می‌شود. افراد 50 ساله به بالا در خطر بیشتری هستند.
2. وراثت: اگر سابقه آرتروز زانو در اعضای خانواده وجود داشته باشد، یک ریسک فاکتور برای فرد محسوب می‌شود.
3. آسیب و صدمه: آسیب‌های شدید و مکرر به زانو می‌تواند در سال‌های بعد منجر به آرتروز زانو شود.
4. اضافه وزن: اضافه وزن و چاقی به مرور زمان سبب فشار بیش از حد به زانو می‌شود که همین امر آسیب به غضروف و مفصل را بیشتر می‌کند.
5. حرکات ورزشی شدید: مشاغل و یا ورزش‌هایی که نیاز به حرکات فیزیکی شدید دارند و به زانو فشار وارد می‌کنند، می‌توانند خطر ابتلا به آرتروز زانو را افزایش دهند.
6. محرک‌های خود ایمنی: علت اصلی آرتریت روماتوئید ناشناخته است، با این حال محرک‌هایی وجود دارند که سبب افزایش شانس ابتلا به این بیماری می‌شوند.
7. ناهنجاری‌هایی مادرزادی: ناهنجاری‌های استخوانی یا ناهنجاری‌هایی که در طول رشد ایجاد می‌شود، به نواحی‌های خاصی از مفصل زانو فشار وارد می‌کند و سبب از بین رفتن غضروف می‌شود.
8. جنسیت: زنان ببیشر از مردان به آرتروز زانو دچار می‌شوند.
9. سایر وضعیت‌ها: دیابت، کلسترول بالا، سطح بالای آهن در خون، کمبود ویتامین D و نقرس، پسوریازیس یا لوپوس می‌تواند فرد را در خطر ابتلای بیشتر آرتروز قرار دهد.

توجه کنید که اگر فرد هیچ یک از این شرایط را نداشته باشد، باز هم ممکن است به یکی از این سه نوع آرتروز زانو دچار شود. و همچنین باید اشاره کنیم که ورزش برای آرتروز زانو تاثیر بسیار زیادی در کاهش درد، جلوگیری از پیشرفت آسیب و تقویت عضلات برای حمایت از مفاصل خواهد شد.

تشخیص آرتریت زانو

برخی از آزمایش‌ها و روش‌های تشخیصی برای آرتریت زانو به کار می‌رود که شامل موارد زیر است:

• سابقه پزشکی و معاینه فیزیکی: معاینه فیزیکی برای بررسی نشانه‌های آرتروز زانو انجام می شود. این نشانه ها مانند تورم، گرمی یا قرمزی مفاصل، میزان دامنه حرکتی، صداهای زانو، مشکلات در راه رفتن، هر گونه نشانه‌ای از آسیب به عضلات، تاندون‌ها و رباطهای اطراف زانو و غیره است.
• آزمایش خون: برای برخی از نشانگرهای ژنتیکی یا آنتی بادی‌های آرتریت روماتوئید تجویز می‌شود.
• رادیولوژی، سی تی اسکن، MRI: اشعه ایکس برای تعیین میزان تخریب غضروف در زانو و تمایز بین اشکال مختلف آرتروز کمک کند. تست‌هایی مانند سی تی اسکن و MRI نیز برای تعیین وضعیت استخوان و بافت‌های نرم زانو مورد نیاز است.
• آسپیراسیون مفصل: استخراج مایع مفصلی و آزمایش روی سینوویال داخل مفصل زانو برای تشخیص التهاب انجام می‌شود.

درمان آتروز زانو

برنامه‌های درمانی که برای آرتروز زانو لحاظ می‌شود به عواملی از جمله مرحله آرتروز، سن، شدت درد و سایر فاکتورها بستگی دارد. هدف اصلی درمان آرتروز زانو کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی است، زیرا از دست رفتن غضروف قابل برگشت نیست و به همین دلیل نمی‌توان به صورت کامل آتروز زانو را درمان کرد. روش‌های درمانی با هدف کاهش درد و جلوگیری از آسیب بیشتر به غضروف زانو به کار می‌روند که در ادامه به آنها اشاره کرده‌ایم:

1. تغییرات در نحوه انجام فعالیت‌های روزانه: اجتناب از ورزش‌های پرتحرک مانند دویدن، پریدن و یا ورزش‌های سنگین
2. فیزیوتراپی: برای بهبود قدرت و افزایش دامنه حرکتی زانو
3. کاهش وزن: جهت کاهش فشار وارده به زانو
4. استفاده از بریس یا آتل: جهت ایجاد ثبات بیشتر در زانو
5. دارو و تزریق ژل زانو: جهت کنترل درد و التهاب دارو و یا تزریق هیالورونیک اسید یا پی آر پی توصیه می‌شود.
6. وسایل کمکی: عصا یا واکر جهت کاهش فشار به زانو و پشتیبانی از زانو برای راه رفتن ممکن است توصیه شود.
7. عمل جراحی زانو: اگر درمان‌های غیرجراحی منجر به تسکین درد نشد، ممکن است جراحی پیشنهاد شود. گزینه‌های جراحی زانو شامل:

• جایگزینی کامل زانو برای بازسازی مجدد استخوان‌های مفصل زانو با کمک ایمپلنت ها
• تعویض جزئی زانو یا بازسازی سطحی برای رفع آسیب جزئی غضروف در‌ بخش کوچکی از زانو
• سینووکتومی برای برداشتن غشای سینوویال که به دلیل آرتریت روماتوئید ایجاد شده است.
• رادیوفرکانسی برای جلوگیری از رسیدن سیگنال‌های درد به مغز

اگر به آرتروز زانو مبتلا هستید، تشخیص نوع آرتریت بسیار مهم است تا بتوان براساس آن درمان مناسب را نیز ارائه داد.

هر آنچه که در مورد آرتروز زانو خواندید.

زانودرد می‌تواند ناشی از چندین بیماری باشد و لزوما آرتروز نباشد. اگر زانو درد یا مشکلات حرکتی دارید، بهتر است به یک متخصص مراجعه کنید تا مشخص شود که آیا این درد ناشی از یک بیماری ساده یا آرتروز است.به صورت کلی آرتروز زانو به دلیل تخریب غضروف مفصل ایجاد می شود. آرتروز زانو چندین نوع مختلف دارد که رایج ترین آن ها شامل استئوآرتریت، آرتریت روماتوئید و آرتریت پس از حادثه است. استئوآرتریت زانو شایع‌ترین نوع آرتریت زانو است برای درمان علائم آن، بهترین کار این است که آرام حرکت کنید، داروهای استروئیدی تزریق کنید و از سبک زندگی سالمی پیروی نمایید.