علت صدا دادن زانو: چرا زانوها صدا می‌دهند و چه زمانی باید نگران بود؟

زانوها به عنوان مفصل‌های پیچیده و پرکار، نقشی اساسی در حرکات ما دارند. اما گاهی اوقات، این مفصل‌ها صداهایی تولید می‌کنند که می‌توانند ما را نگران کنند. قژقژ کردن، تق تق یا ترکیدن زانو، صداهایی هستند که ممکن است از این بخش از بدنمان به گوش برسد. در این مقاله از مجله طبی به بررسی انواع علت صدا دادن زانو می‌پردازیم و به این سوال پاسخ می‌دهیم که چه زمانی باید برای این موضوع نگران بود و به پزشک مراجعه کرد.

با ما همراه باشید تا راز و رمز این صداها را کشف کنیم و بفهمیم که زانوهایمان در چه شرایطی به حرف می‌آیند و صدا می‌دهند!

تق تق زانو نشانه چیست؟

صدا دادن زانو یا به اصطلاح کریپیتوس زانو (Knee Crepitus) دلایل مختلفی دارد که برخی از آنها طبیعی و بی ضرر و برخی دیگر نشانه‌ای از یک مشکل جدی‌تر هستند. در اینجا به برخی از شایع‌ترین علل صدا دادن زانو می‌پردازیم:

1. گازهای محبوس شده در مایع سینوویال: علت اصلی تق تق زانو بدون درد!

مایع سینوویال، مایعی چسبناک و شفاف است که در مفاصل بدن، به ویژه در مفاصل زانو، وجود دارد. این مایع نقش مهمی در حرکت روان و تغذیه غضروف‌ها ایفا می‌کند. مایع سینوویال حاوی مواد مختلفی از جمله گلوکز، پروتئین‌ها و گازهای محلول مانند نیتروژن، اکسیژن و دی‌اکسید کربن است.

وقتی مفصلی مانند زانو حرکت می‌کند یا کشیده می‌شود، فشار داخل مفصل تغییر می‌کند. این تغییر فشار منجر به تشکیل حباب‌های گاز در مایع سینوویال میشود. آزاد شدن ناگهانی این حباب‌ها باعث ایجاد صدای ترکیدن یا کلیک در مفصل می‌شود. این پدیده مشابه با ترکیدن حباب‌های گاز در مفاصل انگشتان است.

صدا دادن مفاصل ناشی از آزاد شدن گازهای محبوس شده در مایع سینوویال معمولاً بی‌ضرر است و نیازی به درمان خاصی ندارد. با این حال، اگر این صداها با درد، التهاب یا محدودیت حرکت همراه باشند، ممکن است نشانه‌ای از مشکلات جدی‌تر مانند آرتروز یا آسیب‌های غضروفی باشند و نیاز به بررسی و درمان پزشکی دارند.

2. آسیب‌های غضروفی نظیر آتروز: شایع‌ترین علت صدا دادن زانو همراه با درد

آسیب غضروفی از شایع علت صدا دادن زانو و دیگر مفاصل بدن به شمار می‌رود. غضروف‌ها بافت‌های نرمی هستند که انتهای استخوان‌ها را پوشانده و به حرکت روان و بدون اصطکاک مفاصل کمک می‌کنند. هنگامی که غضروف آسیب می‌بیند، احتمال دارد سطح صاف آن دچار ناصا‌فی و زبری شود، که این ناصافی در هنگام حرکت مفصل، باعث تولید صداهای غیرعادی مانند کلیک یا سایش می‌شود. این نوع صداها اغلب با درد و محدودیت حرکت همراه هستند.

شرایطی مانند آرتروز (استئوآرتریت) منجر به تخریب غضروف می‌شوند و از این رو، صداهای مفصلی و دردناک را ایجاد کنند. برای درمان و پیشگیری از تشدید آسیب‌های غضروفی، ترکیبی از رویکردها نظیر انجام تمرینات تقویتی، کاهش وزن، تغییرات سبک زندگی و استفاده از زانوبند آتروز توصیه می‌شود.

3. آسیب در تاندون و رباط: شایع‌ترین علت صدا دادن زانو در نوجوانان و ورزشکاران

ناراحتی‌های تاندونی و رباطی از جمله شایع‌ترین علت صدا دادن زانو در نوجوانان و ورزشکاران و یا افراد فعال جسمی هستند، که می‌توانند ناشی از فعالیت‌های بدنی شدید، رشد سریع یا اختلالات ساختاری باشند. برخی از این ناراحتی‌ها عبارتند از:

الف. سندرم پاتلافمورال و تق تق زانو در جوانان

سندرم درد پاتلوفمورال (Patellofemoral Pain Syndrome) یکی از علل شایع درد جلوی زانو است که معمولاً در میان ورزشکاران، نوجوانان و افراد فعال مشاهده می‌شود. این سندرم به دلیل ناهماهنگی بین کشکک (پاتلا) و شیار بین استخوان ران (فمور) رخ می‌دهد که منجر به التهاب و درد در جلوی زانو می‌شود. علائم آن شامل درد هنگام فعالیت‌هایی مانند دویدن، پریدن، یا بالا رفتن از پله‌ها است. سندرم درد پاتلوفمورال معمولاً با تمرینات تقویتی و کششی برای عضلات اطراف زانو، استفاده از ارتز‌ها و تغییر در الگوهای حرکتی درمان می‌شود.

ب.  تاندونیت کشکک: علت صدا دادن زانو هنگام حرکت

تاندونیت کشکک (Patellar Tendonitis)، که به عنوان “زانوی جهنده” نیز شناخته می‌شود، یکی از علل شایع صدا دادن یا تق تق زانو است. این وضعیت به دلیل التهاب تاندون کشکک رخ می‌دهد که عضلات چهارسر ران را به قسمت بالای استخوان ساق پا (تیبیا) متصل می‌کند. فعالیت‌های تکراری و پرتحرک مانند دویدن، پریدن و ورزش‌های سنگین می‌توانند منجر به التهاب و آسیب تاندون کشکک شوند. علائم شامل درد زیر کشکک زانو، تورم و صدای تق تق یا کلیک هنگام خم و راست کردن زانو است. درمان معمولاً شامل استراحت، یخ‌درمانی، استفاده از داروهای ضد التهاب و تمرینات تقویتی و کششی برای کاهش فشار بر تاندون و بهبود عملکرد زانو است.

پ. سندرم ایلیوتیبیال باند: علت تقتق زانو درنوجوانان و ورزشکاران

سندرم ایلیوتیبیال باند (Iliotibial Band Syndrome یا ITBS) یکی از شایع‌ترین علل درد و صدا دادن در قسمت خارجی زانو، به ویژه در ورزشکاران و دوندگان است. ایلیوتیبیال باند (ITB) یک نوار ضخیم از بافت همبند است که از لگن تا قسمت خارجی ساق پا امتداد دارد. وقتی این باند به طور مکرر بر روی قسمت خارجی استخوان ران (فمور) سایش پیدا می‌کند، ملتهب شده و باعث درد و صدای کلیک یا ترکیدن در زانو می‌شود. این وضعیت معمولاً به دلیل فعالیت‌های تکراری مانند دویدن، دوچرخه‌سواری یا تمرینات سنگین رخ می‌دهد.

علائم سندرم ایلیوتیبیال باند شامل درد در قسمت خارجی زانو، حساسیت به لمس و صدای کلیک یا ترکیدن هنگام حرکت زانو است. درمان ITBS معمولاً شامل استراحت، استفاده از یخ، تمرینات کششی و تقویتی برای کاهش تنش در ایلیوتیبیال باند و بهبود تعادل عضلانی و در موارد شدیدتر، استفاده از فیزیوتراپی یا ارتز‌های حمایتی است. اصلاح تکنیک‌های ورزشی و استفاده از کفش‌های مناسب نیز می‌تواند به پیشگیری از بازگشت این سندرم کمک کند.

ت. اختلالات رباط صلیبی و تق تق زانو

اختلالات رباط صلیبی، شامل آسیب‌های رباط صلیبی قدامی (ACL) و رباط صلیبی خلفی (PCL)، از جمله جدی‌ترین آسیب‌های زانو هستند که می‌توانند منجر به صدا دادن زانو و مشکلات جدی‌تر شوند. این رباط‌ها که در مرکز زانو قرار دارند، نقش حیاتی در پایداری و حرکت مفصل زانو ایفا می‌کنند. آسیب به رباط صلیبی قدامی (ACL) معمولاً ناشی از حرکات ناگهانی و شدید مانند تغییر جهت سریع، پریدن یا برخورد مستقیم در ورزش‌هایی مانند فوتبال، بسکتبال و اسکی رخ می‌دهد. از سوی دیگر، آسیب به رباط صلیبی خلفی (PCL) اغلب به دلیل ضربه‌های مستقیم به جلوی زانو، مانند تصادف‌های رانندگی یا سقوط‌های سنگین، اتفاق می‌افتد.

علائم اختلالات رباط صلیبی شامل صدای ترکیدن یا تق تق در زمان آسیب، درد شدید، تورم، ناپایداری زانو و محدودیت در حرکت است. تشخیص این آسیب‌ها معمولاً با معاینه فیزیکی و تصویربرداری‌های مانند MRI انجام می‌شود. درمان آسیب‌های ACL و PCL بسته به شدت آسیب متفاوت و شامل استراحت، استفاده از یخ، فیزیوتراپی و در موارد شدیدتر، جراحی برای بازسازی رباط‌های آسیب‌دیده است. بازتوانی پس از جراحی نیز بسیار مهم است و می‌تواند چندین ماه طول بکشد تا فرد بتواند به فعالیت‌های روزمره و ورزشی خود بازگردد.

4. عدم تعادل عضلانی: علت بیومکانیکی صدا دادن استخوان‌های زانو

عضلات اطراف زانو، از جمله عضلات چهارسر ران و همسترینگ، نقش مهمی در پایداری و حرکت روان مفصل زانو دارند. وقتی این عضلات به درستی تقویت نشده یا تعادل لازم بین آنها برقرار نباشد، مفصل زانو به طور ناصحیح حرکت می‌کند که می‌تواند باعث تولید صداهای غیرعادی مانند تق تق، کلیک یا سایش شود. برای مثال، ضعف عضلات چهارسر ران می‌تواند منجر به جابجایی نادرست کشکک زانو شود که این امر نیز موجب ایجاد صداهای کلیک و حتی درد زانو در جوانی می‌گردد.

تمرینات تقویتی و کششی می‌توانند به بازگرداندن تعادل عضلانی کمک کنند و به کاهش یا رفع صداهای مفصلی بینجامند. انجام ورزش‌هایی که عضلات مختلف اطراف زانو را به طور متوازن تقویت می‌کنند، می‌تواند به بهبود وضعیت بیومکانیکی مفصل و پیشگیری از بروز مشکلات ناشی از عدم تعادل عضلانی کمک کند.

5. التهاب مفصل (آرتریت): علت صدا دادن زانو هنگام خم وراست شدن

التهاب مفصل یا آرتریت یکی از عوامل مهم صدا دادن زانو، به ویژه صدای تق تق، است. آرتریت می‌تواند به دلیل التهاب و تخریب غضروف مفصلی، سطح صاف غضروف‌ها را ناصاف و زبر کند که این تغییرات منجر به تولید صداهای غیرعادی هنگام خم و راست شدن مفصل می‌شود. آرتروز (استئوآرتریت) و آرتریت روماتوئید از شایع‌ترین انواع آرتریت هستند که زانو را تحت تأثیر قرار می‌دهند. این وضعیت معمولاً با درد، تورم، سفتی مفصل و محدودیت حرکت همراه است.

درمان‌های آرتریت شامل استفاده از داروهای ضد التهاب، تمرینات فیزیوتراپی، تغییر در سبک زندگی و در موارد شدید، جراحی برای بهبود عملکرد مفصل و کاهش علائم است. مشاوره با یک پزشک متخصص می‌تواند به تشخیص دقیق و درمان مناسب کمک کند.

آیا صدا دادن زانو خطرناک است؟کی باید نگران صدا دادن زانو باشم؟

تقریبا همه زانوها، سر و صدایی ایجاد می‌کنند که پزشکان به آن «سر و صدای فیزیولوژیک» می‌گویند. این یعنی صدای زانو هیچ ارتباطی با درد یا عملکرد آن ندارد. با این حال، گاهی اوقات این صدا (که به آن «کِرِپیتوس» می‌گویند) می‌تواند نشانه‌ی مشکلی جدی‌تر باشد (که به آن «سر و صدای پاتولوژیک» می‌گویند). این مورد زمانی اتفاق می‌افتد که صدا با درد تیز یا تورم همراه باشد، یا اینکه تغییرات مکانیکی دیگری را تجربه کنید، مثلا اینکه زانویتان قفل کند یا به اصطلاح خالی کند.

درد، تورم و سختی حرکت زانو نشانه‌هایی از آرتروز، آسیب رباط یا غضروف و یا سایر مشکلات مفصلی هستند. پس اگر:

• زانوهایتان همراه با صدا درد می‌کند.
• زانوهایتان متورم شده است.
• حرکت زانوهایتان دشوار شده است.

بهتر است به پزشک مراجعه کنید تا علت دقیق مشکل مشخص و درمان مناسب انجام شود.

کمبود کدام ویتامین باعث صدا دادن مفاصل می‌شود؟

هیچ مدرک علمی قطعی مبنی بر ارتباط مستقیم بین کمبود ویتامین خاص و صدا دادن مفاصل وجود ندارد. با این حال، کمبود برخی از ویتامین‌ها می‌تواند به طور کلی خطر ابتلا به مشکلات مفصلی، از جمله درد و التهاب را افزایش دهد، که در برخی موارد می‌تواند علت صدا دادن زانو و دیگر مفاصل شود.

ویتامین‌هایی که کمبود آنها ممکن است با درد مفاصل و التهاب مرتبط باشد عبارتند از:

• ویتامین D: کمبود ویتامین D اگر شدید باشد منجر به درد مفاصل، ضعف عضلانی و افزایش خطر پوکی استخوان می‌شود.
• ویتامین C: کمبود ویتامین C منجر به درد مفاصل، تورم و خشکی می‌گردد.
• ویتامین A: کمبود ویتامین A احتمال داردمنجر به درد مفاصل و خشکی شود.
• ویتامین‌های B: کمبود برخی از ویتامین‌های B، مانند B1، B6 و B12، می‌تواند منجر به درد عصبی شود که در برخی موارد احتمال دارد بر مفاصل نیز تأثیر بگذارد.

اگر شک دارید که بخاطر کمبود ویتامین مفاصلتان صدا می‌دهند باید به پزشک مراجعه کنید.پزشک برای بررسی سطوح ویتامین‌های شما آزمایش خون تجویز خواهد کرد. اگر کمبود ویتامینی تشخیص داده شود، پزشک مکمل‌های مناسب را برای کمک به افزایش سطح ویتامین و بهبود سلامت مفاصل شما تجویز خواهد کرد. درضمن، در کنار مصرف مکمل‌های ویتامینی، اصلاح رژیم غذایی و سبک زندگی نیز به حفظ سلامت مفاصل و کاهش خطر مشکلات مفصلی کمک خواهد کرد.

درمان صدای مفصل زانو

با افزایش سن، صدا دادن زانوها هم بیشتر می شود. اما نگران نباشید! با رعایت این عادت‌های سالم می‌توانید زانوهای قوی، بدون آسیب و البته آرام داشته باشید:

• تحرک داشته باشید: مفاصل با حرکت کردن سر حال می‌آیند. تحرک برای زانوها درست مثل روغن‌کاری عمل می‌کند. هرچه بیشتر تحرک داشته باشید، بهتر است. حتی اگر بیماری‌هایی مانند آرتروز دارید، فعالیت‌هایی مثل پیاده‌روی هم بسیار کمک‌کننده هستند.
• از داروهای مسکن بدون نسخه استفاده کنید: داروهایی مانند ایبوپروفن یا استامینوفن می‌توانند به کاهش درد و التهاب خفیف زانو کمک کنند.
• از کمپرس سرد یا گرم استفاده کنید: بسته به واکنش بدنتان به سرما یا گرما کمپرس سرد یا گرم را به مدت 15 تا 20 دقیقه، چند بار در روز، روی زانوی خود قرار دهید تا درد و التهاب را کاهش دهید.
• زانوهایتان را تقویت کنید: تقویت عضلات پا و باسن بواسطه حرکات ورزشی (گلوتئوس) باعث می‌شود زانوهایتان هنگام حرکت، به طرفین منحرف نشوند.
• انعطاف‌پذیر بمانید: کشش ملایم در طول روز و گرم کردن بدن به صورت پویا قبل از ورزش، با کشیدن عضلات و بافت‌های اطراف مفصل، به جلوگیری از برخی صدا دادن‌هایزانو زانو کمک می‌کند.
• وزن سالم خود را حفظ کنید: نزدیک ماندن به وزن ایده‌آل، به کاهش فشار روی مفصل زانو کمک می‌کند و آسیب را به حداقل می‌رساند. به یاد داشته باشید که هر کیلوگرمی که وزن کم می‌کنید، باعث کم شدن چهار برابر فشار روی زانوهایتان می‌شود.
• از بریس یا بانداژ استفاده کنید: بریس یا بانداژ می‌تواند به حمایت از زانو و کاهش فشار روی آن کمک کند.
• زانوبند زاپیامکس را امتحان کنید: زانوبند زاپیامکس یک فناوری پیشرفته در درمان مشکلات زانویی به واسطه تکنولوژی UIC (اولتراسوند، مادون قرمز و پالس کلاک) است. امواج اولتراسوند ساتع شده از آن به عمق بافت نفوذ می‌کنند و گرما تولید می‌کنند که به شل شدن عضلات، افزایش گردش خون و کاهش درد کمک می‌کند. نور مادون قرمز نیز گرما را به سطح پوست و بافت‌های زیرین می‌رساند که به کاهش درد و التهاب کمک می‌کند. پالس‌های الکتریکی که ایجاد می‌کند نیز به تحریک عضلات و افزایش جریان خون کمک می‌کنند که می‌تواند به کاهش درد و بهبود دامنه حرکتی کمک کند. برای خرید زاپیامکس به فروشگاه مجله طبی مراجعه کنید.

در نهایت، اگر صدا دادن زانو با درد شدید، تورم یا مشکل در حرکت زانو همراه باشد، حتما به پزشک مراجعه کنید. پزشک می‌تواند علت دقیق مشکل را تشخیص دهد و درمان مناسب را تجویز کند.

به یاد داشته باشید:

• خود درمانی نکنید: اگر زانویتان درد می‌کند، قبل از مصرف هرگونه دارو یا انجام اقدامات درمانی، با پزشک خود مشورت کنید.
• فعالیت‌های مضر را محدود کنید: از فعالیت‌هایی که باعث درد زانو می‌شوند، مانند دویدن یا پریدن، خودداری کنید.
• به بدن خود گوش کنید: اگر زانویتان درد می‌کند، استراحت کنید.

با مراقبت از زانوهایتان می‌توانید تا سال‌ بدون درد و صدا به فعالیت‌های خود ادامه دهید.

سوالات متداول در مورد علت صدا دادن زانو