نام لیدوکائین برای بسیاری از ما یادآور تجربه دندانپزشکی است؛ همان آمپول معروفی که با بی‌حس کردن موقت، یک فرآیند دردناک را قابل تحمل می‌کند. اما کاربرد این داروی حیاتی بسیار فراتر از یک بی‌حسی ساده برای ترمیم دندان است. آمپول لیدوکائین در حقیقت یکی از پرکاربردترین و همه‌فن‌حریف‌ترین داروها در دنیای پزشکی است که از اورژانس برای بخیه زدن زخم‌ها گرفته تا اتاق عمل برای جراحی‌های کوچک، و حتی در بخش قلب برای کنترل آریتمی‌های مرگبار قلبی، نقشی حیاتی ایفا می‌کند.
این دارو با مسدود کردن مسیرهای عصبی، مانند یک کلید موقت، ارسال پیام درد به مغز را متوقف می‌کند و به همین دلیل در تزریق‌های مفصلی و عضلانی نیز برای تسکین دردهای مزمن کاربرد دارد. با این حال، این قدرت در کنترل اعصاب، مانند یک شمشیر دولبه عمل می‌کند و استفاده نادرست یا بیش از حد آن می‌تواند منجر به عوارض جدی سیستمیک، از تشنج تا ایست قلبی، شود. این مقاله از مجله طبی، به صورت جامع به بررسی تمام ابعاد این دارو می‌پردازد؛ از موارد مصرف متنوع و روش‌های صحیح تزریق گرفته تا عوارض جانبی، تداخلات دارویی و هشدارهای ایمنی که هر فردی باید پیش از مواجهه با این داروی پرکاربرد بداند.
لیدوکائین (Lidocaine) دارویی است از دسته‌ی بی‌حس‌کننده‌های موضعی که در فرم‌های مختلف (آمپول، ژل، اسپری و پماد) در پزشکی کاربرد دارد. رایج‌ترین فرم آن، آمپول است که برای ایجاد بی‌حسی موقت یا کنترل درد استفاده می‌شود. این دارو با جلوگیری از انتقال پیام‌های عصبی درد از ناحیه تزریق، به پزشک این امکان را می‌دهد که عمل جراحی کوچک، درمان دندان یا تزریق‌های دردناک را بدون احساس ناراحتی برای بیمار انجام دهد.
این دارو در دوزهای پایین، صرفاً برای بی‌حسی استفاده می‌شود، اما در دوزهای بالاتر (و یا فرم‌های وریدی) ممکن است در درمان آریتمی‌های قلبی یا حتی کاهش دردهای مزمن عضلانی کاربرد داشته باشد. برای مطالعه بیشتر: آمپول متیل پردنیزولون؛ از درمان دیسک کمر تا ام‌اس
از نظر داروشناسی، این دارو در دو دسته زیر طبقه‌بندی می‌شود:
این دارو، یکی از مهم‌ترین بی‌حس‌کننده‌های آمیدی است که با مهار کانال‌های سدیمی روی غشای نورون‌ها، از انتقال پیام عصبی درد جلوگیری می‌کند. اثر آن در عرض چند دقیقه ظاهر می‌شود و معمولاً حدود ۳۰ دقیقه تا ۲ ساعت باقی می‌ماند. کاربرد آن در این گروه شامل:
در شرایط خاص قلبی، مانند آریتمی‌های بطنی پس از سکته قلبی یا در هنگام CPR، لیدوکائین وریدی به عنوان داروی ضد آریتمی تجویز می‌شود. پیشنهاد می‌شوند، مقاله قرص سیکلوبنزاپرین برای کمردرد و گرفتگی عضلات را حتما مطالعه کنید.
لیدوکائین یکی از پرکاربردترین داروها در پزشکی است و در شرایط مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد:
پزشکان عمومی، اورژانس و جراحان اغلب از این دارو برای ایجاد بی‌حسی موقتی در محل بخیه، برداشتن خال، جراحی‌های پوستی و حتی تزریق مفاصل استفاده می‌کنند.
لیدوکائین شناخته‌شده‌ترین داروی بی‌حسی در دندانپزشکی است. پیش از ترمیم، کشیدن یا درمان ریشه، تزریق لیدوکائین در لثه یا اعصاب اطراف باعث می‌شود بیمار هیچ دردی احساس نکند.
تزریق این دارو به‌صورت زیرجلدی یا در نقاط ماشه‌ای در بیماران مبتلا به دردهای مزمن مثل فیبرومیالژیا، اسپاسم‌های عضلانی یا نوروپاتی کاربرد دارد.
در بیماران با آریتمی بطنی (مثل فیبریلاسیون بطنی یا تاکی‌کاردی بطنی)، آمپول لیدوکائین وریدی برای مهار تحریکات الکتریکی غیرطبیعی قلب استفاده می‌شود. در شرایط اورژانسی، این کاربرد می‌تواند جان بیمار را نجات دهد.
در برخی کلینیک‌های درد، پزشک با تزریق این دارو در نزدیکی عصب‌های مشکوک، بررسی می‌کند که آیا آن ناحیه منشأ درد مزمن است یا خیر. این روش به عنوان «بلوک تشخیصی» شناخته می‌شود. مقاله پیشنهادی: آمپول هیدروکورتیزون؛ از درمان درد زانو تا دیسک کمر
لیدوکائین با مسدود کردن کانال‌های سدیمی وابسته به ولتاژ در غشای سلول‌های عصبی عمل می‌کند. این کانال‌ها مسئول انتقال پیام‌های عصبی (از جمله پیام درد) به مغز هستند. با مهار آن‌ها، دیگر پیام درد به مغز نمی‌رسد و در نتیجه ناحیه موردنظر بی‌حس می‌شود.
اثر سریع: معمولاً ظرف 1 تا 5 دقیقه اثر می‌گذارد.
مدت‌زمان اثر: بسته به دوز و محل تزریق، بین ۳۰ دقیقه تا ۲ ساعت باقی می‌ماند.
در قلب، لیدوکائین با کاهش تحریک‌پذیری بافت‌های بطنی، مانع از ایجاد ضربان‌های نابجا یا آریتمی می‌شود. این دارو زمان بازیابی سلول‌های قلبی را کاهش می‌دهد و در نتیجه ریتم قلب به حالت طبیعی برمی‌گردد.
آمپول لیدوکائین بر حسب نوع مصرف می‌تواند به‌صورت‌های مختلفی تجویز و تزریق شود:
رایج‌ترین روش تزریق برای بی‌حسی موضعی قبل از بخیه، جراحی سرپایی، یا دندانپزشکی است. تزریق به‌آرامی در ناحیه اطراف محل موردنظر انجام می‌شود و در عرض 1–2 دقیقه بی‌حسی اتفاق می‌افتد.
در مواردی که هدف، تسکین دردهای عضلانی یا بلوک عضلات درگیر در اسپاسم باشد، این دارو به داخل عضله تزریق می‌شود. این روش معمولاً توسط متخصص درد یا فیزیوتراپیست باتجربه انجام می‌گیرد.
برای درد مفاصل (زانو، شانه یا لگن)، پزشک این دارو را به همراه کورتون به داخل مفصل تزریق می‌کند تا درد و التهاب کاهش یابد.
در شرایط اورژانسی قلبی، لیدوکائین با دوز کنترل‌شده وارد ورید شده و به‌سرعت وارد جریان خون می‌شود. تزریق وریدی باید با پایش کامل قلب و در بیمارستان انجام شود. بیشتر بدانید: با آمپول هیالورونیک اسید برای آرتروز زانو آشنا شوید.
دوز مصرفی به فاکتورهایی مانند وزن، سن، نوع تزریق، ناحیه هدف و بیماری زمینه‌ای بستگی دارد. مصرف بیش‌ازحد یا اشتباه در دوز می‌تواند بسیار خطرناک باشد.
معمولاً بین 20 تا 100 میلی‌گرم بر اساس محل و شدت درد؛ همراه یا بدون داروهای مکمل مانند کورتون.
با اینکه لیدوکائین یکی از بی‌خطرترین داروهای بی‌حسی محسوب می‌شود، اما در دوز بالا یا در افراد حساس می‌تواند عوارضی به‌همراه داشته باشد. این عوارض بسته به روش مصرف (تزریق موضعی یا وریدی) و وضعیت بدن بیمار متفاوت‌اند. پیشنهاد می‌شود مقاله، آمپول سینوویسک چیست؟ درمان مؤثر آرتروز زانو با تزریق سینوویسک
این دارو برای همه مناسب نیست. در شرایط زیر نباید مصرف شود یا باید با احتیاط فراوان تحت نظر پزشک استفاده گردد:
این دارو می‌تواند با برخی داروها تداخل داشته باشد و باعث افزایش عوارض یا کاهش اثر درمانی شود:
| دارو | نوع تداخل |
|---|---|
| پروپرانولول و بتابلوکرها | کاهش متابولیسم لیدوکائین، افزایش خطر مسمومیت |
| آمیودارون | افزایش اثر سرکوب قلبی |
| فنی‌توئین | تشدید اثر ضد آریتمی یا تشنج |
| داروهای بی‌حس‌کننده دیگر (مثل بوپیواکائین) | افزایش اثر تجمعی و خطر توکسیتی |
| داروهای ضد صرع و آرام‌بخش‌ها | تشدید اثر خواب‌آور یا مهار تنفس |
این دارو، تنها داروی بی‌حسی موضعی نیست، اما جزو محبوب‌ترین‌هاست. در ادامه مقایسه‌ای بین این دارو و چند داروی مشابه ارائه شده:
| دارو | شروع اثر | مدت اثر | قدرت بی‌حسی | عوارض |
|---|---|---|---|---|
| لیدوکائین | سریع (1–5 دقیقه) | متوسط (30–120 دقیقه) | متوسط | کم – در دوز بالا خطر توکسیتی دارد |
| بوپیواکائین | کندتر (5–10 دقیقه) | طولانی (3–8 ساعت) | قوی‌تر از لیدوکائین | خطر مسمومیت قلبی بیشتر |
| مپیواکائین | سریع | متوسط (2–3 ساعت) | شبیه لیدوکائین | عوارض کمتر از بوپیواکائین |
| روپیواکائین | کند | طولانی (4–6 ساعت) | شبیه بوپیواکائین | مناسب‌تر برای بلوک عصبی طولانی‌مدت |
در این بخش، نکات کاربردی و ایمنی برای استفاده بهتر و مطمئن‌تر از این دارو ارائه شده است:
برای کسانی که به‌دنبال راهی بدون تزریق، بدون دارو و بدون عوارض جانبی برای کاهش درد هستند، استفاده از تکنولوژی‌های نوین در قالب تجهیزات پوشیدنی گزینه‌ای بسیار مؤثر و کم‌خطر است. دو محصول زیر می‌توانند در بسیاری از موارد جایگزین خوبی برای آمپول‌های موضعی مثل لیدوکائین باشند:
زاپیامکس با بهره‌گیری هم‌زمان از سه فناوری اولتراسوند، مادون‌قرمز و کلاک‌پالس، می‌تواند به کاهش التهاب، بهبود گردش خون موضعی، شل شدن عضلات و کاهش درد مزمن زانو کمک کند.
چه کسانی استفاده کنند؟
مزایا نسبت به آمپول بی‌حسی:
اگر با کمردرد، سیاتیک یا اسپاسم عضلانی در ناحیه پایین کمر دست‌وپنجه نرم می‌کنید، این کمربند می‌تواند انتخاب هوشمندانه‌تری نسبت به تزریق موضعی بی‌حس کننده‌ها باشد. کمربند پلاتینر با استفاده از ترکیب تکنولوژی امواج اولتراسوند، گرمای مادون‌قرمز و پالس عصبی کلاک‌پالس طراحی شده تا عضلات گرفته را آزاد کرده، دردهای عصبی را کاهش دهد و عملکرد روزانه شما را بهبود ببخشد.
کاربردها:
مزایای ویژه:
اگرچه این دارو یک راهکار سریع برای کاهش درد است، اما نمی‌توان آن را برای استفاده مداوم توصیه کرد. جایگزین‌های پوشیدنی مانند زاپیامکس و پلاتینر، راه‌حلی غیرتهاجمی، علمی و پایدار برای مدیریت انواع دردهای موضعی هستند.
در اغلب موارد، بین ۱ تا ۵ دقیقه بعد از تزریق، بی‌حسی موضعی آغاز می‌شود. در برخی فرم‌های ژل یا پچ ممکن است تا ۲۰ دقیقه طول بکشد.
خیر. لیدوکائین یک داروی بی‌حسی موضعی است و هیچ‌گونه اثر اعتیادآوری ندارد.
در برخی شرایط مانند نوروپاتی، درد مفاصل یا اسپاسم‌های عضلانی، می‌تواند موقتاً درد را کاهش دهد. گاهی با داروهای کورتونی ترکیب می‌شود.
در دوزهای پایین و تحت‌نظر پزشک بله؛ اما مصرف مکرر، به‌خصوص به شکل تزریق وریدی یا دوز بالا، خطر تجمع در بدن و عوارض شدید دارد.
اگر پوست باز یا زخم‌دار است، فقط فرم ژل یا کرم با دوز پایین و با تجویز پزشک قابل استفاده است.
